29 Μαΐου,1453: η μαύρη επέτειος της Αλώσεως

Του Αλέξανδρου Κολόμβου, MA, MPS, MA

Γ. Γραμματέα Συλλόγου Ελλήνων Εκπαιδευτικών “Προμηθεύς”

Ιστορικού-Αρχαιολόγου-Εκπαιδευτικού με εξειδίκευση στην ψυχοπαιδαγωγική και διδακτική της ιστορίας και του πολιτισμού
Αναδημοσίευση (Reproduction):  www.greekteachersprometheus.org
Το παρακάτω άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στον ιστότοπο (website) του Συλλόγου Ελλήνων Εκπαιδευτικών «Προμηθεύς» (Νέα Υόρκη) και αναδημοσιεύεται για λογαριασμό του MGTVUSA.COM, τον δίαυλο επικοινωνίας που φέρνει την Ομογένεια κοντά σας!!!  MGTVUSA.COM!!!  Η Ομογένεια κοντά σας!!!

Ο Σύλλογος Ελλήνων Εκπαιδευτικών “Προμηθεύς” (Νέα Υόρκη) τιμά την ιστορική μνήμη της Μαύρης Τρίτης, 29 Μαΐου του 1453, της ημέρας Αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως από τον Μωάμεθ Β’ τον Πορθητή.  Είναι μια μέρα που έχει συνδεθεί με το ξεκίνημα μιας σειράς συμφορών για τον Ελληνισμό, ενός διαρκούς ξεριζώματος και ενός ολόκληρου κόσμου, όπου ενώ μεγαλουργούσε εκεί ο Ελληνισμός για αιώνες, ξαφνικά έγινε απλώς μια πικρή ανάμνηση, χαμένες πατρίδες και καμένη γη. Το αίμα, η φωτιά και το σίδερο και όλες οι θηριωδίες των Οθωμανών Τούρκων περιγράφτηκαν από τον βυζαντινό ιστορικό του “Χρονικού της Αλώσεως” Γεώργιο Φραντζή ή Σφραντζή (1401 -1480). Συγκεκριμένα, περιέγραψε τις πρώτες μάχες εντός των τειχών μετά την τελική έφοδο ως κυνήγι γουρουνιών! Μια αυτοκρατορία που απλωνόταν από τα βάθη της Περσίας έως και εδάφη της σημερινής Ιταλίας και των Βαλκανίων χάθηκε στην σκόνη ενός ανελέητου πολέμου.

Ανατριχιάζει κανείς ακούγοντας την μελωδία “Τα μάτια της δάκρυσαν” του Σταμάτη Σπανουδάκη θυμούμενος ότι μια μέρα πριν, στις 28 Μαΐου, έγινε η τελευταία ακολουθία στην Αγιά Σοφιά και λιτανεία, όπου ξαφνικά δακρύζει και πέφτει κάτω η εικόνα της Παναγίας και γίνεται τόσο βαριά που δεν σηκώνεται!  Στο “Ξημέρωμα στα τείχη” του ιδίου συνθέτη, ακούει κανείς το χλιμίντρισμα των αλόγων, το ποδοβολητό των οπλιτών, το κανόνι (την περίφημη Μπομπάρδα του Ουρβανού) και τις οχλαγωγίες των γενίτσαρων και φέρνει στο νου του εκείνη την αποφράδα μέρα, ξημερώματα γύρω στις 1:00 π.μ., όπου ξεκίνησε η επέλαση και κορυφώθηκε τραγικά στις 4:00 π.μ.

Έκτοτε, εκκλησίες γίνονται στάβλοι και άπειρες βυζαντινές αρχαιότητες καταστρέφονται!   Κάθε χρόνο, μας πληροφορεί ο γνωστός αρχαιολόγος Ken Dark, βρίσκει κανείς όλο και περισσότερα σημάδια καταστροφής.   Και να φανταστεί κανείς ότι αυτά τα έγραψε την δεκαετία του ’90!  Από την Παναγία Περίβλεπτο, το Παλάτι των Βλαχερνών, το παλάτι του Θεόδωρου του Στουδίτη και τους Αγίους Αποστόλους δεν σώθηκε σχεδόν τίποτα!  Ακόμα και το Ιερόν Παλάτιον του αυτοκράτορος τελευταία ήρθε στο φως από την αρχαιολογική σκαπάνη μόνο τμηματικά και σκόρπια.  Ακόμα και με το πιο έγκυρο βιβλίο τοπογραφίας της Πόλης από τον ιατρό Αλέξανδρο Πασπάτη ανά χείρας είναι αδύνατον πια να εντοπίσει κανείς έστω και λίγα από όσα περιγράφει από το ταξίδι του το 1890! Βρίσκει κανείς πλέον διάσπαρτα βυζαντινά κιονόκρανα κορινθιακού ρυθμού σε αυλές σπιτιών, σε εκκλησίες που στην καλύτερη περίπτωση έγιναν τζαμιά, τμήματα βυζαντινής τοιχοδομής να διακρίνονται ως θεμέλια οθωμανικών κτηρίων και κυρίως τζαμιών!  Δεν είναι τυχαίο που για χρόνια τώρα κάθε τέτοια μέρα οι τούρκοι εορτάζουν την νίκη τους με πανηγυρικές παρελάσεις και αναπαραστάσεις των γενίτσαρων. Διότι, τι ειρωνεία!  Η πόλη έπεσε από τους γενίτσαρους, εξισλαμισμένους και τουρκεμένους, δηλαδή, Έλληνες, κυρίως θύματα του παιδομαζώματος!  Ειδικά τώρα πλέον, σε μια εποχή νεο-οθωμανικού επεκτατισμού και ισλαμικού εξτρεμισμού στην Τουρκία, όπου η Αγιά Σοφιά από μουσείο ξαναγίνεται τζαμί, οι ανθελληνικές κορώνες δίνουν και παίρνουν και υπάρχει μια συνεχώς κλιμακούμενη ένταση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις.

Ο μέσος Έλληνας όμως δεν αρκείται στα σκόρπια συντρίμμια ή τα μουσεία που μπορεί να επισκεφτεί στην Πόλη. Στις θύμησες όλων ζει ακόμα η λαϊκή δοξασία.  Οι θρύλοι που όσο δυσκολεύουν οι καιροί τόσο αναζωπυρώνονται.  Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος πέφτει στην Πύλη του Ρωμανού στην Κόκκινη Μηλιά, αλλά ζει στις μνήμες μας ως ο μαρμαρωμένος βασιλιάς.  Οι θρύλοι μεταλλάσσονται σε αστικούς μύθους.  Μιλούν όχι πλέον για τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, αλλά για τον δούκα, στρατιωτικό και άγιο Ιωάννη Βατάτζη. Στρατιωτικοί κύκλοι αναφέρουν ότι είδαν την σωρό του σχεδόν ζωντανή, μαρμαρωμένη σε υπόγειο μουσείου στην Πόλη! Πρόσφατα αποκαλύφθηκαν τοιχογραφίες αγγέλων στην Αγιά Σοφιά που ήταν ασβεστωμένοι και πολλοί το είδαν αυτό ως σημάδι που επιβεβαιώνει τις αισιόδοξες προφητείες των σύγχρονων γερόντων και αγίων, όπως του Παϊσίου, του Πορφυρίου και άλλων ότι πάλι δικά μας θα είναι. Η ελπίδα ξεπροβάλλει συχνά στον τύπο, τα θρησκευτικά οικοδομητικά αναγνώσματα , αλλά ακόμη και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (social media).

Όμως, μέσα σε όλο αυτό τον παροξυσμό και τα λόγια ελπίδας και ανάκαμψης του ηθικού του γένους μέσα από τις νέες συμφορές της Ελλάδας, ελλοχεύει ο κίνδυνος της επανάληψης των παλαιότερων συμφορών του Μεγαλοϊδεατισμού, όπως αυτές της Μικρασιατικής Καταστροφής με τα γνωστά αποτελέσματα ανταλλαγής πληθυσμών και ξεριζωμού των προσφύγων.  Γι’ αυτό απαιτείται σύνεση, ρεαλισμός και λεπτοί χειρισμοί από πλευράς της πολιτικής, διπλωματικής και στρατιωτικής ηγεσίας. Τυχόν αδέξιοι χειρισμοί θα μπορούσαν να ανοίξουν νέες κερκόπορτες για τον ελληνισμό και την ανθρωπότητα.

Ως Έλληνες ομογενείς εκπαιδευτικοί, οφείλουμε να διδάξουμε στη μαθητιώσα νεολαία για τις χαμένες πατρίδες, για την Πόλη και το Βυζάντιο.  Ίσως μάλιστα, πολλοί από εμάς να έχουμε διδάξει ήδη αυτά τα θέματα την στιγμή που στην ίδια την Ελλάδα συζητείται η αφαίρεση όλων των κεφαλαίων της ιστορίας που έχουν σύγκρουση με άλλους λαούς, όπως την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως από τους Τούρκους, την πρώτη άλωση της πόλης, εκείνης από τους Φράγκους το 1204, την επανάσταση του ’21 και τα γεγονότα του Β’ ΠΠ με τον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο και την Γερμανική Κατοχή! Η Άλωση και γενικότερα το Βυζάντιο είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορικής μας συνέχειας και ο συνεκτικός κρίκος που μας συνδέει με τους αρχαίους προγόνους μας, της ενδόξου αρχαίας Ελλάδας.

Το μάθημα μπορεί να γίνει όπως γίνονται και τα αντίστοιχα επετειακά μαθήματα για την 28η Οκτωβρίου και την 25η Μαρτίου.  Μπορούν να χρησιμοποιηθούν φωτεινές διαφάνειες, ντοκιμαντέρ και άλλα εποπτικά μέσα διδασκαλίας.  Επίσης, για τις μεγαλύτερες τάξεις, μπορεί να γραφούν εκθέσεις με σχετικό θέμα  (και μάλιστα με μουσική υπόκρουση από τον “Μαρμαρωμένο Βασιλιά” του Σπανουδάκη, κάτι που εφήρμοσα με τεράστια επιτυχία) και να γίνει εκτενής συζήτηση βάσει των πηγών με τη μέθοδο της απλοποίησης και της ενσωμάτωσης στο γλωσσικό μάθημα.

Τέλος, διπλή εορτή η 29η Μαϊου, 2017, καθώς συμπίπτει με το Memorial Day, την ημέρα ανάμνησης των νεκρών και δη πεσόντων των Η.Π.Α.  Οι άνθρωποι πεθαίνουν μόνο όταν τους ξεχνάμε.  Αυτό είναι κάτι που πρέπει να διδάσκουμε στους μαθητές μας σε κάθε ιστορική και εθνική επέτειο.  Ο Σύλλογος Ελλήνων Εκπαιδευτικών, με συγκίνηση και συνειδητοποιημένη την ευθύνη του ρόλου του και του έργου του εύχεται σε όλους τους συναδέλφους και τα μέλη του, όπως και στην ταλαίπωρη πατρίδα μας την Ελλάδα, αλλά και την δεύτερη πατρίδα μας τις Η.Π.Α. ειρήνη, υγεία και ευημερία.

Βιβλιογραφία

• Dark, Ken & Ferudun Özgümüş​ (2013).Constantinople: Archaeology of a Byzantine Megapolis. Final Report on the Istanbul Rescue Archaeology Project 1998-2004.   Oxford; Oakville, CT:  Oxbow Books.
• Η Μηχανή του Χρόνου (video).Μάϊος 1453: Η Άλωση. https://www.youtube.com/watch?time_continue=2472&v=SvwDR7L3MeA
• Καργάκος,Σαράντος (video).  Ομιλία για τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο: https://www.youtube.com/watch?v=UWhMnNm5pUM
• Πασπάτης, Αλέξανδρος (1877).Βυζαντιναί μελέται Τοπογραφικαί και ιστορικαί. Κωνσταντινούπολη: Τυπογραφείο Αντωνίου Κορομηλά, Βιβλιοπωλείο των Αδελφών Δεπάστα. Ανακτήθηκε στις 1 Σεπτεμβρίου 2009.
• Πασπάτης, Αλέξανδρος (1890).Πολιορκία και Άλωσις της Κωνσταντινουπόλεως υπό των Οθωμανών εν έτει 1453. Αθήνα: Τυπογραφείο Αδελφών Περρή. Ανακτήθηκε στις 5 Ιουλίου 2010.
• Χρονικόν / Γεωργίου του Φραντζή του πρωτοβεστιαρίου, [φιλολογική επιμέλεια: Περ. Εμ. Κομνηνού, εκδοτική φροντίδα: Λέανδρου Νικ. Μίχα.]:http://anemi.lib.uoc.gr
• Σπανουδάκης, Σταμάτης (video).Θα ‘ρθεις σαν αστραπή. http://hellenicpsyche.blogspot.com/
• —Ξημέρωμα στα τείχη.https://www.youtube.com/watch?v=BYsIAyB5KcE
• —Τα μάτια της δάκρυσαν.https://www.youtube.com/watch?time_continue=8&v=ZScMEC-w8ZM